ردپای اسرائیل در تحرکات جدید آذربایجان پررنگ‌تر شد

به گزارش فراز، آذری‌ها مجدداً راهی منطقه «لاچین» شده‌اند و با ایراد‌ اتهام جدید نسبت به ارمنستان تأکید می‌کنند که ارمنستان به دنبال انتقال تسلیحات نظامی خود به این منطقه استراتژیک است.

در این میان به نظر می‌رسد سطح تنش‌ها میان باکو و ایروان وارد فاز جدیدی شده باشد. در حالیکه جمهوری آذربایجان، ارمنستان را متهم به انتقال سلاح به منطقه«قره‌باغ» می‌کنند، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان می‌گوید: «اطلاعات در مورد انتقال محموله‌های نظامی از ارمنستان به قره باغ یک دروغ تبلیغاتی است که هدف از آن ایجاد زمینه برای یک تخاصم دیگر است». زمینه‌سازی برای ایجاد تخاصمی دیگر که این مقام ارمنی به آن اشاره می‌کند همین حالا در بیانیه وزارت دفاع جمهوری آذربایجان مستتر است آنجا که تصریح می‌کند: «یگان‌های نیرو‌های مسلح جمهوری آذربایجان، کنترل تعدادی ارتفاعات و مناطق در منطقه لاچین در نزدیکی مرز با ارمنستان را در آستانه راه‌اندازی جاده‌ای جدید که قره‌باغ را به ارمنستان وصل می‌کند، به دست گرفتند».

سرچشمه‌اتهام جدید آذربایجان کجاست؟

به گفته نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان « در اوت ۲۰۲۲، مقامات آذربایجان و قره باغ با افتتاح یک جاده جدید با تغییر مسیر کریدور لاچین موافقت کردند اما از آنجایی که جاده ارتباطی کریدور لاچین به ارمنستان به طور کامل آماده نبود، یک مسیر موقت راه‌اندازی شد.» او تصریح می‌کند: «طبق توافقات انجام شده این مسیر باید تا اول‌آوریل سال جاری میلادی در دسترس باشد. روز چهارشنبه (نهم فروردین ماه) به طرف آذربایجانی اطلاع دادیم که طرف ارمنی راه جدید را باز کرده و مرزبانان ما از آن محافظت خواهند کرد. در نتیجه همه این‌ها، تغییری در مواضع ارمنستان وجود ندارد». این در حالی است که مقامات آذری با رد اظهارات نخست وزیر ارمنستان، اقدام صورت گرفته از سوی ایروان را تحرکی در جهت انتقال سلاح به منطقه قره باغ عنوان کرده و تأکید می‌کنند: « ( پس از این اقدام ایروان) یگان‌های نیرو‌های مسلح جمهوری آذربایجان، کنترل تعدادی ارتفاعات و مناطق در منطقه لاچین در نزدیکی مرز با ارمنستان را در آستانه راه‌اندازی جاده‌ای جدید که قره‌باغ را به ارمنستان وصل می‌کند، به دست گرفتند».

لاچین بخشی از خاک جمهوری آذربایجان بود که از جنگ قره‌باغ به این سو تحت کنترل نیرو‌های ارمنی قرار داشت و پس از توافق آتش‌بس در آخرین ساعات ۳۰‌ام نوامبر ۲۰۲۰ ارتش جمهوری آذربایجان کنترل این شهر را دوباره به دست گرفت؛ این کریدور به دلیل اهمیت استراتژیک خود اولین هدف نیرو‌های ارمنی در اولین جنگ قره باغ کوهستانی در سال‌های ۱۹۸۸-۱۹۹۴ بود.

آنچه امروز از سوی مقامات باکو در محکومیت حضور ارامنه در لاچین بیان می‌شود البته موضوع جدیدی نیست. پیش از این هم مقامات آذربایجان، ارمنستان را متهم کرده بودند که از این مسیر برای انجام فعالیت‌های ممنوعه استفاده می‌کند و برهمین اساس هم  لاچین را محاصره کرده بودند. اقدامی که با واکنش دیوان بین‌المللی لاهه مواجه شد که با صدور دستور موقت از آذربایجان خواست تا تردد آزاد در کریدور لاچین را تضمین کند.

کریدور لاچین از ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲ مسدود و شهر «آرتساخ» ارمنستان تحت محاصره آذری ها قرار داشت؛ این کریدور تنها مسیر اتصال آرتساخ به ارمنستان است که توسط نیرو‌های تحت حمایت آذربایجان مسدود شده بود.

ارمنستان روز ۲۸ دسامبرسال گذشته با ارائه درخواستی به دیوان بین‌المللی دادگستری خواستار بازگشایی کریدور لاچین از سوی آذربایجان شده بود. این دادگاه ضمن تأکید بر اینکه «از ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲، ارتباط بین قره باغ و ارمنستان از طریق کریدور لاچین مختل شده است» با صدور دستور موقت اعلام کرد که آذربایجان باید «تمام تدابیری که در اختیار دارد را برای اطمینان از حرکت بدون مانع در امتداد کریدور لاچین به کار بگیرد».

در این حکم همچنین آمده بود که «اختلال در کریدور لاچین مانع از انتقال شهروندان ارمنستان بستری شده در قره باغ به مراکز درمانی این کشور برای مراقبت‌های پزشکی فوری شده است. همچنین شواهد نشان می‌دهد که واردات کالا‌های اساسی به قره‌باغ با موانعی مواجه بوده که باعث کمبود مواد غذایی، دارو و سایر لوازم پزشکی ضروری شده است»؛ ارمنستان همچنین در درخواست خود از دادگاه بین‌المللی لاهه خواسته بود که آذربایجان «سازمان‌دهی و حمایت خود از اعتراضات ادعایی را که مانع از حرکت آزادانه و بدون وقفه در امتداد کریدور لاچین در هر دو جهت می‌شود را متوقف » و همچنین «از ایجاد اختلال یا ممانعت از تأمین گاز طبیعی و سایر خدمات عمومی به قره باغ خودداری کند».

شواهد حاکی از آن است که باکو همواره با کنترل کریدور لاچین به عنوان گلوگاه قره باغ خواهان اعمال فشار مضاعف به ایروان برای پذیرش خواسته‌هایش بوده است.

امری که واکنش قاطع مقامات دیوان بین‌المللی لاهه را به دنبال داشته است. واکنشی که: «اقدامات تأمینی (دستور موقت) را الزام‌آور عنوان کرده» و آورده «این حکم برای هر طرفی که اقدامات تأمینی متوجه اوست، تعهدات حقوق بین‌المللی ایجاد می‌کند»؛ یعنی در صورت بی‌اعتنایی آذربایجان به تصمیمات این دادگاه، پرونده موردنظر در جلسات شورای امنیت سازمان ملل طرح خواهدشد.

تلاش‌های آذربایجان برای نقض تعهدات یک توافق

از زمان امضای توافقنامه آتش بس سه جانبه در نوامبر ۲۰۲۰ که به جنگ ۴۴ روزه پایان داد، آذربایجان به طور سیستماتیک تعهدات آتش بس خود را نقض کرده است. این کشور با نقض قوانین بین‌المللی و توافق آتش بس، از بازگرداندن اسرای جنگی ارمنی (اسرا) خودداری و کریدور لاچین را هم مسدود کرده است؛ تنها جاده‌ای که ۱۲۰۰۰۰ ارمنی آرتساخ را به ارمنستان می‌رساند. البته ترکیه و آذربایجان همواره به دنبال ایجاد یک کریدور زمینی (کریدور زنگزور) بودند که این دو کشور را از طریق استان ارمنستان سیونیک به یکدیگر متصل کند؛ با احداث این کریدور ایران را از تنها همسایه مسیحی‌اش و حلقه وصلی حیاتی به‌سوی بازار‌های غربی، جدا می‌کنند و ارمنستان را هم به‌نوبه خود عملاً از حمایت نظامی بالقوه همسایه خود، ایران محروم خواهند کرد.

شعیب بهمن، کارشناس مسائل آذربایجان در این رابطه به فراز می‌گوید: «واقعیت این است که هدف اصلی از شکل‌گیری جنگ دوم قره باغ، تغییر ژئوپولتیک منطقه مذکور براساس خواست این کشور‌ها و ایجاد کریدوری بود که می‌توانست جمهوری آذربایجان را به جمهوری خودخوانده نخجوان متصل کرده و این مسیر تا ترکیه و بعد هم به سمت اروپا تداوم پیدا کند. در واقع هدف اصلی جنگ دوم قره باغ این بود که این کشور‌ها بتوانند کریدوری را ایجاد کنند که با نام جعلی « زنگه زور» کار خود را آغاز کند».

وی ادامه می‌دهد: «البته در واقعیت این کریدوری است که می‌تواند به تقویت پان ترکیسم و پان تورانیسم و پان آذریسم در منطقه منتهی شود و در عین حال رهگذری باشد برای اتصال ناتو به منطقه قفقاز و دریای خزر. در نتیجه طرح در پلن کلی به دنبال تغییرات اساسی در ژئوپلتیک منطقه بود که به نظر می‌رسد ترک‌ها و جمهوری آذربایجان، مرحله به مرحله در حال اجرای آن هستند. یعنی به رغم اینکه در جنگ دوم قره باغ موفق نشدند این پروژه را به اتمام برسانند اما در دو سال گذشته کاملاً در این راستا حرکت کرده و قدم برداشتند و تحرکات اخیر هم نشان می‌دهد که همچنان مصر به پیش بردن این پروژه و به سرانجام رساندن آن هستند».

ردپای اسرائیل در تحرکات جدید آذربایجان در منطقه

اهتمام باکو برای آغاز دور جدید تحرکات در منطقه زمانی رنگ و بوی جدیدی به خود می‌گیرد که بدانیم طی روز‌های اخیر نخستین سفارت جمهوری آذربایجان در اسرائیل پس از سه دهه روابط سیاسی بین باکو و تل آویو افتتاح شد. آغازی که با قول و قرار‌های مقامات آذربایجانی و اسرائیلی برای همکاری علیه جمهوری اسلامی ایران همراه بود. آنطور که رسانه‌های اسرائیل خبر داده‌اند «جیحون بایراموف، وزیر خارجه آذربایجان» در نخستین سفر رسمی خود به اسرائیل روز چهارشنبه (نهم فروردین ماه) با همتای اسرائیلی خود «الی کوهن» دیدار کرده و از نقطه نظرات وزیرخارجه اسرائیل مبنی براینکه اسرائیل و آذربایجان، با «تهدید‌های یک‌سان روبرو هستند» و «درک دو کشور از تهدیدات ایران نیز مشترک است» آگاه شده است.

در همین رابطه روزنامه هاآرتص در ماه گذشته در خصوص شکل‌گیری ائتلاف راهبردی بین اسرائیل و آذربایجان، نوشته بود: «باکو در ازای دریافت میلیارد‌ها دلار تسلیحات اسرائیلی، به اسرائیل امکان داده از یک پایگاه هوایی این کشور برای حملات احتمالی علیه ایران استفاده کند». گزارشی که اگرچه با سکوت مقامات اسرائیل همراه بود اما مختار محمد‌اف، اولین سفیر آذربایجان در تل‌آویو، در گفت‌وگو با جروزالم پست اینطور عنوان می کند که «ارتش اسرائیل نخواهد توانست از خاک آذربایجان علیه ایران استفاده کند و جت‌های اسرائیلی نیز اجازه سوخت‌گیری در پایگاه هوایی در آذربایجان برای عملیات احتمالی علیه ایران را ندارند». این مقام جمهوری باکو در حالی استفاده اسرائیل از خاک آذربایجان برای هر گونه اقدامات ضد ایرانی را رد می‌کند که براساس برخی گزارش‌ها، موساد چند سال پیش از طریق جمهوری آذربایجان هزاران سند هسته‌ای ایران را سرقت و به اسرائیل منتقل کرده است. همان اسنادی که برخی از آن‌ها حالا دستمایه گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات مخفی هسته‌ای ایران شده است.